Nepalese Thangka's

Tibetaans boeddhistische thangka's zijn naast kunstwerken ook spirituele hulpmiddelen, visuele representaties van de kosmos en dragers van een eeuwenoude traditie. Thangka's zijn rolschilderingen, vaak rijkelijk gedetailleerd en doordrenkt van symboliek en spelen een centrale rol in het Tibetaans boeddhisme. 

De oorsprong van thangka's gaat terug tot de vroege eeuwen van het boeddhisme in India, waar visuele kunst werd gebruikt om de leer van de Boeddha te verspreiden onder een grotendeels ongeletterde bevolking. Met de introductie van het boeddhisme in Tibet rond de 7e eeuw, onder invloed van figuren zoals Padmasambhava en latere Indiase meesters, begon deze traditie zich aan te passen aan de Tibetaanse cultuur. Thangka's zoals we ze nu kennen, ontstonden waarschijnlijk tussen de 10e en 12e eeuw, toen het Tibetaans boeddhisme zich verder ontwikkelde en kloosters centra van kunst en spiritualiteit werden.

De term "thangka" komt van het Tibetaanse woord "thang yig", wat "opgerold schilderij" betekent, verwijzend naar hun draagbare aard. In een tijd waarin nomadische levensstijlen en reizen over de Himalaya gebruikelijk waren, boden thangka's een praktische oplossing: ze konden worden opgerold en meegenomen, in tegenstelling tot permanente muurschilderingen. Invloeden uit India, Nepal en later China zijn duidelijk zichtbaar in de stijl, met vroege thangka's die vaak eenvoudiger waren en zich in de loop der eeuwen ontwikkelden tot de complexe, kleurrijke werken van vandaag.

Tijdens de Gouden Eeuw van het Tibetaans boeddhisme (14e-17e eeuw) bloeide de thangka-kunst op, mede dankzij de patronage van kloosters en de aristocratie. Scholen zoals de Menri- en Khyenri-stijlen ontstonden, elk met hun eigen kenmerken in compositie en kleurgebruik. Ondanks periodes van politieke onrust, zoals de Culturele Revolutie in de 20e eeuw, heeft de traditie standgehouden, deels door Tibetaanse gemeenschappen in ballingschap in India, Nepal en Bhutan.

Het maken van een thangka is een meditatieve en arbeidsintensieve taak die traditioneel wordt uitgevoerd door monniken, nonnen of speciaal opgeleide lekenkunstenaars. Deze kunstenaars, bekend als "lha dri pa" (schilders van het goddelijke), ondergaan vaak jarenlange training onder een meester. De vaardigheid vereist niet alleen artistiek talent, maar ook een diep begrip van boeddhistische iconografie, filosofie en rituelen.

Het proces begint met spirituele voorbereiding: kunstenaars mediteren en reciteren mantra's zoals Ohm-mani-Pad-Me-Hum om hun geest te zuiveren en hun werk te wijden aan verlichting. Vervolgens wordt het doek – meestal katoen of zijde – gespannen op een frame en behandeld met een mengsel van krijt en lijm om een glad oppervlak te creëren. De compositie wordt zorgvuldig uitgetekend volgens strikte iconometrische regels (zoals de verhoudingen van boeddha-figuren), vaak gebaseerd op oude handleidingen zoals de "Tantra van Metingen".

Pigmenten worden traditioneel gemaakt van natuurlijke materialen: mineralen zoals malachiet (groen), lapis lazuli (blauw) en cinnaber (rood), gemengd met lijm van dierlijke oorsprong. Goud wordt vaak gebruikt om details te accentueren, wat de thangka een stralende, hemelse kwaliteit geeft. Het schilderen zelf kan weken tot jaren duren, afhankelijk van de grootte en complexiteit. Na voltooiing wordt de thangka ingewijd door een lama, die er mantra's overheen spreekt en soms relikwieën toevoegt aan de achterkant.

Thangka's variëren sterk in stijl, grootte en onderwerp, afhankelijk van hun doel en de artistieke school. Enkele veelvoorkomende vormen zijn:

• Mandala-thangka's: Deze tonen een symmetrisch, cirkelvormig diagram dat het universum symboliseert. Ze worden gebruikt bij meditatie en inwijdingen, met een centrale deity omringd door geometrische patronen en poorten.
• Levensverhaal-thangka's: Deze illustreren het leven van de Boeddha of andere heilige figuren, zoals Milarepa of Padmasambhava, in een reeks scènes rondom een centrale afbeelding.
• Deity-thangka's: Hier staat een specifieke boeddha, bodhisattva (zoals Avalokiteshvara) of toornige beschermer (zoals Mahakala) centraal, vaak omringd door kleinere figuren of symbolen.
• Geneeskundige thangka's: Gebaseerd op Tibetaanse medische teksten, zoals de "Blauwe Beryl", tonen deze anatomische diagrammen en kruiden, gebruikt in de opleiding van artsen.
• Tsakli en miniatuur-thangka's: Kleinere kaarten of schilderijen, vaak gebruikt in rituelen of als draagbare meditatie-objecten.

Thangka's hebben meerdere functies binnen het Tibetaans boeddhisme, die zowel spiritueel als praktisch zijn:

• Meditatiehulpmiddel: Beoefenaars gebruiken thangka's om hun geest te focussen en te visualiseren. Bijvoorbeeld, een mandala-thangka helpt bij het internaliseren van de kosmische orde, terwijl een deity-thangka compassie of wijsheid oproept.
• Onderwijs: Voor monniken en leken dienen thangka's als visuele lessen over boeddhistische concepten, zoals de cyclus van wedergeboorte (bhavachakra) of de kwaliteiten van verlichting.
• Rituelen: Tijdens ceremonies worden thangka's tentoongesteld of gebruikt als offerande. Grote thangka's, soms tientallen meters hoog, worden uitgerold op heuvels of kloostermuren tijdens festivals zoals Losar.
• Bescherming en zegening: Thangka's in huizen of tempels worden gezien als bronnen van spirituele kracht, die negatieve invloeden afweren en zegeningen brengen.